سلام به همراهان و هنر دوستان سایت هنری بانو تی وی.در این پست می خواهیم در مورد هنر مجسمه سازی و انواع تکنیک های آن صحبت کنیم.

مجسمه‌سازی، تندیسگری یا پیکرتراشی یک هنر برای شکل دادن به اشیا می باشد و انجام این هنر زیبا با هر سایز و تکنیکی قابل اجرا است و در نهایت به خروجی این هنر مجسمه ، تندیس و یا پیکره می گویند.هر پیکره ای را که به شکل سه بعدی ایجاد می شود را نمی توان مجسمه نامید بلکه باید در ورای آن، یک فکر، خلاقیت یا یک نوآوری وجود داشته باشد.

مجسمه سازی یکی از شاخه های هنرهای تجسمی می باشد.در این هنر به شکل دادن اشیا با مواد و مصالح مختلف می پردازد.

در واقع هنر مجسمه سازی یا تندیسگری فرایندی است که به خلق یک پیکر سه بعدی می‌انجامد.
تفاوت مجسمه سازی با هنرهای دیگر چیست ؟ یکی از خصوصیات بسیار بارز هنر مجسمه سازی و تفاوت آن با هنرهای دیگر سه بعدی بودن آن است .مجسمه سازی از مواد مختلف کمک می گیرد تا شکل بگیرد.مجسمه در واقع ساخته دست انسان است و به نوعی احساسات و افکار هنرمند را به مخاطب انتقال می‌دهد.

پیشینه مجسمه سازی در ایران

هنر مجسمه سازی در ایران یه 5 هزار سال پیش برمی گردد که آثار به جا مانده جنبه های مذهبی دارند و به نقش های حیوانی توجه بسیار ویژه ای میشده .

پیکرتراشی متأثر از هنر آشوری در دوران هخامنشی به نوعی دیگر و به گونه ای ظریف با نگاهی ناتورالیستی با جنبه ی مذهبی و وقایع نگار در ارتباط است.

مجسمه سازی در دوران اشکانی به دو هنر هلنی و هخامنشی و نیز واقع نمایی در چهره پردازی ادامه پیدا کرد.

مجسمه سازی در دوران ساسانی خصوصیات هنر هخامنشی را حفظ می کند اما به طبیعت نزدیک تر می شود.

در عصر معاصر ایران هنر مجسمه سازی رونق بیشتری گرفته و ارتباطات نقش بسیار مهمی را در پیشرفت هنر مجسمه سازی در ایران داشته .آشنایی هنرمند ایرانی با هنر مجسمه سازی در اروپا باعث شد هنر مجسمه سازی در اروپا جانی دوباره بگیرد.

بعد از کمال المالک شخصی که هنر مجسمه سازی را در ایران گسترش داد و دانش آموخته ی اروپا بود هنرمندی به نام ابوالحسن صدیقی بود که هنر مجسمه سازی را خیلی حرفه ای وارد ایران کرد و بعد از آن استادان دیگری راه این هنرمند  را پیش گرفتند.

علی اکبر صنعتی و علی قهاری از جمله ی این استادان بودند.

این هنرمندان مجسمه های خود را به سبک نئوکلاسی سیسم، رئالیسم و نئورئالیسم محدود کردند.
هنر مجسمه سازی از سال 1320 تحول بسیار زیادی کرد و هنرمندانی مانند پرویز تناولی و ژازه طباطبایی سعی کردند هویت ملی  ایران را در آثار خود زنده کنند.
مجسمه سازانی چون قدرت الله معماریان و بهمن محصص از مجسمه سازان پرکار دوران معاصر ایران به شمار می روند.

آشنایی مختصر با هنر مجسمه سازی

مجسمه سازی شاخه‌ای از هنرهای تجسمی است که به شکل دادن اشیا با مصالح مختلف می‌پردازد. در واقع هنر مجسمه سازی یا تندیسگری فرایندی است که به خلق یک پیکر سه بعدی می‌انجامد.
حال سوال اصلی در این است که مجسمه ‌سازی و خصوصیات اساسی و وجه تمایز آن با دیگر هنرهای تجسمی در چیست؟ در جواب می‌توان گفت که مجسمه اثری است که با شکل دادن به مواد و مصالح قابل لمس ساخته می‌شود و سه بعدی بودن آن باعث متفاوت بودن از هنرهای دیگر شده است. مجسمه در واقع ساخته دست انسان است و به نوعی احساسات و افکار هنرمند را به مخاطب انتقال می‌دهد.

همه چیز درباره مجسمه ‌سازی

همان طور که گفتیم هر مجسمه از ماده تشکیل شده و دارای سه بعد واقعی است که می‌توان آن را لمس کرد و از بافت آن آگاه شد. مجسمه مانند تمام اشیا و احجام اطرافمان از زوایای متعددی قابل دیدن است. این بدان معنی است که مجسمه‌ سازی با حجم سروکار دارد. مجسمه ‌ساز باید هنگام طراحی و کار، تمام وجوه و سطوح را در نظر داشته و آن را قبل از شروع به کار در ذهن خود به طور کامل مجسم کند.

بافت‌ها و سایه‌روشن‌های قابل لمس در تندیس گری نیز اهمیت زیادی دارند. به گونه‌ای که اولین حس هر بیننده‌ای، لمس کردن مجسمه است. بافت‌های روی حجم یا مجسمه از سطوح زبر و ناهموار گرفته تا سطوح صاف و صیقلی، بسیار متنوع است. این امر نشانگر تنوع مواد مختلف و قابلیت هریک از آنهاست. بنابراین انتخاب ماده مناسب، پایه و مبانی مجسمه ‌سازی به شمار می‌رود که هنرمند با توجه به موضوع، فضا و مکان به آن می‌پردازد. مجسمه ‌ساز همواره باید از ماده‌ای که کارکرد متناسبی با طرح پیکرشناسی دارد، استفاده کند. سنگ، چوب، شیشه، فلز و نظایر آن دارای بافت‌ها و قابلیت‌های مخصوص‌اند و هنرمند برای مثال، هنگام استفاده از شیشه، باید شفافیت آن را در نظر داشته باشد.

انواع تکنیک های مجسمه ‌سازی

همانطور که گفتیم از مواد مختلف برای مجسمه سازی استفاده می شود که با شکل دادن به مواد و مصالح مختلف ساخته می‌شود و دارای سه بعد واقعی است که می‌توان آن را لمس کرد.
مجسمه سازی را با انواع مواد زیر انجام می دهند.
استیل، برنز، فلز، بتن، سنگ، گچ، گِل (سفالگری)، شیشه، پلاستر، پلاستیک، فایبرگلس، پلکسی‌گلس، نئون، رزین، چوب، کاغذ، پاپیه‌ماشه، صوت، رباط، چرم، پارچه، تاکسی‌درمی .

حالا در ادامه انواع تکنیک های مجسمه سازی با مواد مختلف را به شما آموزش می دهیم.

ساخت مجسمه گلی ساده

گلِ مجسمه ‌سازی

یکی از ساده ترین موادی که از گذشته برای مجسمه سازی استفاده می کردند گل است .در تمدن های اولیه هم از گل برای ساخت ظروف و وسایل مورد نیاز استفاده می کردند و گِل، یکی از در دسترس‌ترین مواد برای ساخت مجسمه است.

گلِ مجسمه ‌سازی باید چگونه باشد؟

گل مجسمه سازی باید چسبنده و خمیری باشد و بهترین خاکی که برای مجسمه سازی مناسب است خاک رس می باشد.گل رس انواع مختلفی دارد و بسته به منطقه مورد نظر رنگ آن ها مختلف است و به رنگ های  زرد و سفید تا قرمز هستند.

معمولا رنگ گِل تاثیر زیادی در مجسمه سازی یا پیکرتراشی ندارد، اما گاهی در مرحله پخت و لعاب‌کاری آن می‌تواند تاثیرگذار باشد، یعنی رنگ‌های مختلف گِل، پذیرش لعابشان با یکدیگر متفاوت است.

آموزش مجسمه ‌سازی با گِل رُس

اگر نمی خواهید گل آماده بخرید باید گل رس را خودتان درست کنید.اول باید خاک رس را الک کنید و آن را یکدست کنید و سپس آن را با آب مخلوط کنید تا حالتی رقیق و شبیه به دوغاب پیدا کند. در این مرحله یک بار دیگر باید تمام ناخالصی‌ها و ذرات اضافی موجود در مخلوط پیدا و از آن خارج شوند. سپس منتظر بمانید تا آب اضافی آن تبخیر شود. پس از این مرحله و آماده شدن گِل (بدون آب اضافه)، شروع به ورز دادن آن کنید تا جایی که خمیری نرم، چسبنده و منعطف بدست آید.

چگونه از ترک خوردن گل مجسمه جلوگیری کنیم؟

یکی از علت های اصلی برای ترک خوردن این است که در مجاورت هوا قرار بگیرد در واقع قسمت خارجی زودتر خشک می‌شود در صورتی که درون آن هنوز خیس است.

• راه اول : یکی از راه هایی که باعث می شود مجسمه ترک نخورد این است که فضای بیرون مجسمه را با آب در فاصله های زمانی مختلف اسپری کنید.

در این صورت قسمت خارجی و داخلی همزمان باهم خشک می‌شوند.

• راه دوم : راه دیگر این است مجسمه را در یک نایلون پلاستیکی قرار دهید و آن را سوراخ کنید تا مرحله خشک شدن با زمان بیشتری طول می کشد.

نکته جالبی که در مجسمه ‌سازی با گِل وجود دارد این است که از این ماده نه تنها برای ساخت مجسمه‌های گِلی استفاده می‌شود، بلکه به عنوان قالب ریخته‌گری در ساخت مجسمه‌های فلزی، گچی و … نیز کاربرد دارد.

مجسمه‌ سازی با خمیر کاغذی یا پاپیه ماشه

این روش هم خیلی شبیه کار با گل مجسمه سازی است  اما خمیر در هرکدام متفاوت است .یکی از خصوصیات مثبت خمیرهای پاپیه ماشه قابلیت شکل گیری آن به شکل های مختلف است و نکته ی دیگر اینکه مجسمه های پاپیه ماشه بسیار سبک هستند و بعد از خشک شدن هم دوام بالایی دارند.

مراحل درست کردن خمیر پاپیه ماشه

برای هنر پاپیه ماشه به مقداری زیادی کاغذ و روزنامه نیاز داریم .باید روزنامه ها را به قسمت های بسیار کوچک تقسیم کنید و آب داغ روی آن ها بریزید. حالا باید منتظر بمانید تا آب به تدریج خنک شده و کاغذها را در خود حل کند. سپس با یک وسیله شروع به هم زدن آن کنید.

حالا مواد را داخل یک سبد قرار دهید تا آب اضافه آن خارج شود. در نهایت یک پیمانه چسب PVA به آن اضافه کنید و خوب ورز دهید تا کاملا با یکدیگر مخلوط شوند.

اکنون خمیر مجسمه‌ سازی شما آماده است و می‌توانید آن را در یخچال نیز به مدت چند روز نگه دارید. پس از خشک شدن مجسمه می‌توانید به راحتی آن را رنگ کنیم.

تکنیک مجسمه‌ سازی با گچ

برای درست کردن مجسمه با گچ به گچ نیاز داریم.گچ سفید که در بازار بصورت کیسه‌ای می‌فروشند استفاده کنید.برای مجسمه سازی به مواد زیر نیاز دارید.

قالب

برای مجسمه با گچ به قالب نیاز دارید .قالب ها هم به شکل آماده وجود دارند هم می توانید آن را با گل خودتان درست کنید.

قالب‌های موجود در بازار نیز در شکل‌ها و طرح‌های متنوع فروخته می‌شوند. این قالب‌ها معمولا سیلیکونی و بسیار نرم و قابل انعطاف‌اند.

الک

برای کار با گچ باید الک هم داشته باشید زیرا گچ صاف و یکدست نیست و برای صاف شدن آن نیاز به الک دارید.

مفتول

مفتول را برای قرار دادن در قسمت‌های شکننده کار به منظور استحکام گچ بکار می‌برند.

کنف

از کنف برای محکم کردن بعضی قسمت های بزرگ گچ در مجسمه سازی از این مواد استفاده می‌شود.

کاردک

 برای یکدست کردن پشت قاب و دوغاب کاربرد دارد.

مراحل ساخت مجسمه گچی

1. قالب‌گیری

 قالب را تمیز می کنید.
داخل قالب را با مایع ظرفشویی رقیق آغشته می کنید.یا می توانید کمی روغن بزنید تا به راحتی بعد از خشک شدن مجسمه گچی از قالب جدا شود.
اگر قالب شما قسمت‌های نازکی دارد که احتمال شکستن آن را هنگام خروج گچ می‌دهید حتما در آن قسمت به اندازه مورد نیاز سیم مفتولی قرار دهید.

2.آماده سازی گچ و درست کردن دوغاب

 برای دریت گردن گچ اول باید گچ را الک کنید .در ظرفی آرام آرام روی گچ های الک شده ارام ارام آب اضافه کنید.

معمولا نسبت گچ به آب یک به یک است. یعنی به ازای یک پیمانه آب، باید یک پیمانه گچ استفاده کنید.
دوغاب بدست آمده را خوب مخلوط کنید تا یکدست شود. این کار باید خیلی سریع انجام شود، در غیر اینصورت دوغاب سفت و غیر قابل استفاده خواهد شد.

3. ریختن دوغاب داخل قالب

 در این مرحله آرام آرام دوغاب را در قالب بریزیدو بلافاصله چند رشته کنف را نیز داخل آن بگذارید. این کار باعث می‌شود گچ محکم‌تر شود و در مراحل بعدی پس از سفت شدن نشکند.

بعد از ۵ دقیقه و قبل از سفت شدن کامل گچ با یک کاردک یا شیئی شبیه به آن پشت قالب را صاف کنید تا گچ اضافه جمع شده پاک و دوغاب با قالب هم‌سطح شود. در نهایت باید حدود ۲۰ تا ۲۵ دقیقه صبر کنید تا گچ کاملا خشک شود.

4. خارج کردن گچ از قالب

اول گوشه‌های قالب را از هر طرف بوسیله فشار انگشت از گچ جدا کنید و در نهایت کل گچ را از قالب بیرون بیاورید و اجازه دهید تا بطور کامل خشک شود.

حتما قالب ها را سریع بشویید تا برای کار بعدی اماده باشند .
وقتی کار خشک شد می توانید با رنگ های دلخواه رنگ آمیزی کنید.

تکنیک مجسمه‌ سازی با چوب

در کار با چوب به روش کنده کاری حجم را ایجاد می کنند و به این روش روش کاهشی می گویند/طرح را ابتدا باید از هر طرف روی تکه ی چوبتان بکشید و سپس آن را با مغار تراش دهید.
چوب مورد استفاده برای مجسمه سازی با چوب بسیار مهم است .چوب درخت گیلاس، درخت گردو و درخت کاج مناسب است.

مجسمه ‌سازی با سنگ

مجسمه سازی با سنگ هم به روش کاهشی انجام می شود .مجسمه سازی روی سنگ های مرمرین و  تراورتن انجام می شود.

امروزه با توجه به پیشرفت امکانات و یافتن روش‌های گوناگون کار با مواد و مصالح مختلف، هنرمندان مجسمه سازی، آزادی عمل بیشتری در استفاده از متریال برای ساخت مجسمه با فلز، بتن، شیشه، فایبرگلس، پلاستیک، نئون، رزین، چرم، پارچه و … دارند.