سلام به همراهان و هنردوستان بانو تی وی . امروز می خواهیم در مورد آموزش و روش انجام شیشه گری صحبت کنیم.

شیشه گری یک هنر باستانی و بسیار قدیمی در ایران می باشد و به 4000 سال پیش برمی گردد.در گزارشاتی که ارائه شده نشان داده شده است که مهره های شیشه ای در چغازنبیل پیدا شده و قدمت شیشه گری به آن زمان برمی گردد.

همچنین در زمان هخامنشیان و ساسانیان شیشه گری رواج داشته و جام ها و ظرف های شیشه ای تولید میشده.

هنر شیشه گری در زمان سلجوقیان و غزنویان به اوج خود رسید اما در زمانی که مغول حمله کرد این هنر رو به افول رفت اما باز هم در زمان تیمور گرگانی پیشرفت کرد و این وقفه و سکون از بین رفت و دوباره در دوره ی صفویه هنر شیشه گری رواج پیدا کرد و شاه عباس دوم، هنرمندان  ونیزی را به ایران آورد تا کیفیت تولیدات افزایش یابد.حال بیایید ببینیم که شیشه گری چگونه انجام می شود.

شیشه گری چیست؟

شیشه گری در واقع هنر شکل دادن به شیشه می باشد که شیشه گر با روش هایی به شیشه فرم می دهد .
ابتدا شیشه را حرارت می دهند و در این مرحله شیشه بسیار نرم و مایع است .سپس با استفاده از ابزارها و روش دمیدن اشکال مختلفی را ارائه می دهد.

شیشه‌گری هنر شکل‌دادن به شیشه است. هنرمند در این هنر، ابتدا ماده شیشه را حرارت می‌دهد تا نرم و نیمه مایع شود ؛ سپس به وسیلهٔ دستها یا ابزار مخصوص یا دمیدن اشکال زیبایی را با آن پدید می‌آورد.
شیشه گر برای دمیدن به تکه ی شیشه ی حرارت دیده از یک لوله ی توخالی استفاده میکند.یک سر لوله را داخل شیشه ی نرم و حرارت دیده می کند و سر دیگر آن را برای دمیدن آزاد می گذارد.

از شیشه چه چیزهایی ساخته می شود؟

به اطراف خود که نگاه کنید میبیند که از شیشه انواع و اقسام اشیا مانند در ، پنجره ، انواع عدسی ها ، عینک و لوازم تزیینی درست می شود.شیشه ها را می توان دوباره حرارت داد و دوباره از ان ها اشیا تزیینی درست کرد.

شیشه در تهیه ی آینه هم به کار می رود همچنین نوعی شیشه استفاده می شود که در برابر گرما مقاوم است و به آن شیشه ی پیرکس می گویند.

ابزار و مواد شیشه گری

از ابزار و مواد مورد استفاده در شیشه گری می توان موارد زیر را نام برد:
سنگ سیلیس (که برای صرفه جویی از خرده شیشه استفاده می شود )
مواد رنگی برای رنگی کردن شیشه ها مانند اکسید کبالت ، مس، آهن، منگنز، گوگرد . رنگ‌های مورد استفاده به صورت پودر و قابل ترکیب با حلال خاص و رنگ‌های محلول از اکسید فلزات تهیه شده‌است.
برای تراش کاری روی شیشه ها از سنگ مخصوص و ابزار فرز استفاده میشود که با استفاده از سنگ طرح ها و خطوط ایجاد شده عمیق تر هستند. این سنگ با قابلیتهای تراش و مات کردن در تزئین کاربرد دارد.

مواد و مصالح شیشه‌گری

1.عناصر پایه در شیشه گری: سیلیس یا اکسید سلیسیم ماده اصلی تمام تولیدات شیشه‌است که به صورت شن، سنگ چخماق یا سنگ چینی وجود دارد. اکسید بوریک به عنوان عنصر اصلی در ساخت شیشه استفاده می‌شود.
۲. عناصر ذوب‌کننده: این عناصر مانند سود به صورت کربنات سدیم، سولفات سدیم، استات سدیم نقطه ذوب سیلیس را پایین آورده، به ضمیر شیشه حالت قلیایی می‌دهند.
۳. عناصر تثبیت‌کننده: برای مخلوط شدن بهتر مواد اصلی و ذوب‌کننده و همچنین جلوگیری از حل شدن شیشه در مواد مختلف از این مواد استفاده می‌کنند. کربنات کلسیم از رایج‌ترین مواد تثبیت‌کننده‌است.
۴. عناصر سفیدکننده:  برای خنثی کردن یک رنگ در خمیر شیشه از رنگ دیگر استفاده می‌کنند؛ مثلاً برای خنثی کردن قرمز از سبز استفاده می‌کنند.

وسایلی که در کارگاه شیشه‌گری سنتی به‌کار می‌رود:

۱. بوری (میله دم): این ابزار یک لوله توخالی و فولادی است که به طول ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر و قطر ۵/۱ تا ۲ سانتی‌متر می باشد. که برای برداشتن شیشه مذاب از داخل کوره به کار می‌رود.
۲. سنگ کار: از جنس سنگ یا فلز بری گرم کردن مواد روی میله دم استفاده می‌شود.
۳. قاشق چوبی: به صورت ملاته گیر که همیشه خیس است و نقش قالب را دارد.
۴. دستگاه آب: حوضچه فلزی مکعب مستطیلاست  که دارای آب است و برای خنک کردن استفاده می شود.

حالا بیایید انواع شیشه گری دستی را مورد بررسی قرار دهیم

شیشه گری فوتی : شامل دو دورش فوتی آزاد و قالبی است.

فوتی آزاد

در این روش مواد اولیه را که از خرده شیشه ها درست شده در کوره می ریزند و حرارت می دهند تا به شکل مذاب در بیایند.سپس با استفاده از لوله ی دم که توخالی است و به طول 100 تا 120 سانتی متر است و با استفاده از ابزارهای دیگر مانند قالب ، انبر و قیچی به شیشه حالت و فرم می دهند.

شیشه گری پرسی

در ای نروس از قالب پرسی استفاده می کنند که ابتدا مقداری مواد شیشه ی مذاب را از کوره با میله ی دم بر میدارند و در قالب پرس می ریزند .

با بستن قالب و فشار هوای وارد شده در قالب، خمیر شیشه شکل مورد نظر را به خود می گیرد. سپس قالب را باز نموده، شیء ساخته شده را به سرعت در گرم خانه قرار می دهند.

البته روش های دیگری هم هستند که در شیشه گری دستی استفاده می شود که شامل: روش موزاییکی، روش قالب شنی (ریخته گری ماسه ای) می باشند.

مراحل شیشه گری دستی

مهمترین وسیله ی هنر شیشه گری لوله ی فولادی تو خالی است که به اصطلاح به آن دم می گفتند.
این لوله یک لوله ی تو خالی است و برای برداشتن شیشه از داخل کوره مورد استفاده قرار می‌گیرد و شیشه‌گران با فرو بردن آن درون شیشه‌ی مذاب و چرخاندن آن، مقدار کمی از شیشه را که اصطلاحا «بار» نام دارد از داخل کوره برمی دارند و سپس در لوله می‌دمند، به این ترتیب گوی کوچکی که به آن گوی اول گفته می‌شود، به دست می‌آید. بعد از سرد و سخت شدن این گوی، مجددا دم را داخل شیشه‌ی مذاب فرو برده و مقدار لازم را برای ساخت شیء مورد نظر برمی‌دارند.

تهیه‌ی گوی اول به شیشه گر کمک می کند تا مقدار شیشه‌ای که در مرحله‌ی دوم برمی‌دارد در تمام نقاط دارای قطر مساوی بوده و محصولی که تولید می‌شود دارای قطر یکسان باشد. ولی چون در این مرحله، غلظت شیشه‌ی مذاب، کم و قابلیت شکل‌پذیری آن ناچیز است و از سویی باید فرم متناسب و قطر مساوی و یکسان داشته باشد، شیشه گر لوله‌ی دم را روی میله‌ای که دارای سر دوشاخه است قرار داده و در حالی که دم را به طور مرتب می‌چرخاند. آن را داخل وسیله‌ی دیگری که قاشق نام دارد و عبارت از چوبی استوانه‌ای به ارتفاع هفت و قطر ۱۵ سانتی‌متر است و در یک سطح دارای فرورفتگی بوده و به میله‌ای فلزی متصل است، قرار می‌دهد.

رنگی کردن شیشه

یکی از جذابیت های شیشه گری درست کردن شیشه ها با رنگ های مختلف است که موجب زیبایی و جذابیت های محصولات شیشه ای می شود.برای ایجاد رنگ های مختلف در هنر شیشه گری از اکسید فلزات استفاده می شود به شکل پودر در بازار وجود دارند.

مات کردن شیشه

شیشه در مقابل بسیاری از مواد شیمیایی مقاوم است و برای مات کردن شیشه باید از ماده اسیدی استفاده کنند تا شیشه را مات کنند.تنها اسیدی که روی شیشه اثر می گذارد اسیدفلوریدریک است . این اسید بسیار سخت و خطرناک است و به علت گرانی استفاده از آن مقرون به صرفه نیست. به همین دلیل در بیشتر کارگاه های شیشه گری از محلول آمونیوم هیدروژن فلورید(Ammonium hydrogen fluoride) یا مواد مشابه دیگر برای مات کردن شیشه استفاده می کنند.

تراش دادن شیشه

در شیشه گری یکی از کارهایی که برای زیباتر کردن شیشه مورد استفاده قرار می گیرد تراش دادن شیشه است که برای تراش دادن از سنگ های مخصوص استفاده می کنند .

چرخ های تراش و دیسک تراش کاری به نوع تراش بستگی دارد و هر چه میزان عمق تراش مورد نظر بیشتر باشد، سرعت چرخ تراش نیز بیشتر است و برعکس در صورتی که تراش، سطحی باشد، سرعت چرخ تراش کاری کمتر است.

وضعیت هنرشیشه گری در ایران

در تهران و بسیاری از شهرهای دیگر مانند اصفهان ، میمندفارس و قمصذ کاشان کارگاه های شیشه گری زیادی وجود دارد که به تولید شیشه فوتی پرداخته اند.

کارگاه های شیشه گری همه در شهرهای مختلف تقریبا به یک شکل هستند وسقف های بلند و پنجره های بزرگی دارند.نحوه ی ساخت کارگاه های شیشه گری باید به گونه ای باشد که به راحتی هوای بسیار گرم از کارگاه خارج شود و هوای کارگاه را قابل تحمل و متعادل نگه دارد.

معمولا در هر کارگاه دو تا سه تا کوره وجود دارد .بودن چند کوره در کارگاه باعث می شود که بتوانند انواع شیشه ها با رنگ های مختلف را تولید کنند.

معمولا مواد اولیه در کارگاه های شیشه گری بیشتر ضایعات شیشه و خرده شیشه ها می باشند .گاهی نیز از سیلیس(Silica) که ماده اصلی شیشه است استفاده می شود و ترکیب آن با شیشه خرده مورد مصرف قرار می گیرد. درجه حرارت لازم برای ذوب سیلیس 1827 درجه سانتی گراد است. اما در مواردی که مخلوط شیشه و سیلیس مورد استفاده قرار گیرد به منظور پایین آوردن درجه ذوب ، مواد دیگری مانند کربنات براکس(Brax carbonate)، شوره، نیترات(Nitrate) و مواد قلیایی دیگری به ماده اولیه افزوده می شود.